Fenomen społeczno-kulturowy ludności mazurskiej kształtował się od XIV wieku, gdy w wyniku zorganizowanej przez władze nowo powstałego państwa krzyżackiego akcji osiedleńczej, na południe jego terytorium przybywać zaczęli osadnicy z położonych na północy ziem polskich. Osiedlanie się tej ludności trwało z różnymi natężeniami dwa kolejne wieki, by następnie znacznie wyhamować. Po sekularyzacji państwa zakonnego, dokonanej przez ostatniego wielkiego mistrza Albrechta von Hohenzollerna, której towarzyszyło przyjęcie luterańskiej odmiany protestantyzmu, zgodnie z historią Europy Środkowej oraz zmianami narodowościowymi, grupa Polaków, mówiących dialektem języka polskiego, określana została mianem Mazurów.

Paradoksalnie współczesny regionalizm mazurski „uprawiany” jest przez nowych mieszkańców regionu. Grupa takich „nowych” Mazurów zorganizowała się w stowarzyszenie, które za cel stawia sobie utworzenie autonomicznego regionu – Ruch Autonomii Mazur (RAM). Działania te wpisują się w szerszy trend odradzania się różnych form tożsamości narodowej i regionalizmów obserwowany w Europie.

Narodziny mazurskiego regionalizmu autonomicznego

Badania naukowe koncentrują się na Ruchu Autonomii Mazur (RAM), organizacji dążącej do wyodrębnienia Mazur jako autonomicznego regionu. Członkowie tej grupy postulują stworzenie odrębnego budżetu i systemu podatkowego dla Mazur, które ich zdaniem są uboższe i słabiej rozwinięte ekonomicznie z powodu zależności od rządu w Warszawie.

RAM proponuje utworzenie autonomicznego parlamentu regionalnego oraz prowadzenie własnej niezależnej polityki – spójnej co prawda z działaniami polskiego państwa centralnego, ale umożliwiającej ochronę lokalnej kultury. Ten typ mazurskiego regionalizmu łączy w sobie aspekty ekonomiczne, polityczne i kulturowe.

Fenomen regionalizmu widoczny jest też w innych częściach Polski, takich jak Śląsk, Wielkopolska czy Warmia. Korzenie kultury mazurskiej sięgają XIV wieku, gdy na te tereny napływali osadnicy z północnych regionów Polski, a luteranizm wywarł znaczący wpływ na tożsamość lokalnej społeczności.

Proces sekularyzacji i późniejsze przemiany religijne w regionie przyczyniły się do wykształcenia się odrębnej mazurskiej kultury, autonomicznej w ramach państwa pruskiego aż do połowy XIX wieku.

Mazury bez Mazurów

Region Mazur, który przez długi czas pozostawał poza granicami państwa polskiego, dziś jest częścią naszego kraju od 1945 roku. Niestety, prawie nie ma już w nim autochtonicznych mieszkańców – Mazurów, którzy opuścili swoje rodzinne strony, wypchnięci z nich przez biedę lub działania komunistycznych władz PRL.

Przed II wojną światową obszar Warmii i Mazur zamieszkiwało około 2,5 miliona ludzi. Wśród nich w Warmii, będącej bastionem katolicyzmu, żyło około 120 tys. osób. Natomiast w Mazurach, gdzie przeważali luteranie, liczba rodzimych Mazurów sięgała 300-400 tys. Niestety, po II wojnie światowej region ten stracił zdecydowaną większość swojej etnicznej ludności.

Mazurzy, zmuszeni do opuszczenia swojej regionalnej ojczyzny, trafili do Niemiec, pozostawiając za sobą dorobek pokoleń. Proces ten nasilił się szczególnie w czasach komunistycznego reżimu, który dążył do zerwania więzi Mazurów z ich historyczną ziemią. W rezultacie region Mazur stracił swoich autochtonicznych mieszkańców, a ich miejsce zajęli nowi osadnicy, często napływowi Polacy.

Przesiedlenia po II wojnie światowej

Po zakończeniu II wojny światowej, ludność Mazur stanęła w obliczu ogromnych zmian. Naznaczona krwawymi przesiedleniami, ta ziemia stała się areną bezprecedensowych migracji powojenne). Paradoksalnie, współczesny regionalizm mazurski jest w dużej mierze „uprawiany” przez nowych mieszkańców regionu – grupę „nowych” Mazurów, którzy zorganizowali się w stowarzyszenie Ruch Autonomii Mazur (RAM), dążąc do utworzenia autonomicznego regionu.

Niemieckie plany przesiedleńcze, określane jako „Generalsiedlungsplan”, zakładały wysiedlenie 80-85% ludności polskiej na Syberię, co oznaczałoby wysiedlenie 16-20,4 miliona Polaków, pozostawiając tylko 3-4,8 miliona na niemieckich terenach osiedleńczych. W praktyce, do końca 1940 r. z samego Generalnego Gubernatorstwa wysiedlono ponad 250 000 osób, a w 1941 roku polityka wysiedlania Żydów doprowadziła do przesiedlenia około 70 000 z samego Poznania.

Po zakończeniu wojny, na ziemi warmińsko-mazurskiej pozostało od 170 tys. do 225 tys. osób, w porównaniu do ponad 2 milionów przed wybuchem konfliktu. Liczba autochtonów oszacowana była na 500-800 tys., z których około 30 tys. zginęło, a 150 tys. zostało rozsianych w wojennej diasporze. Szacuje się, że pod koniec 1945 r. z Okręgu Mazurskiego wyjechało od niespełna 60 tys. do prawie 100 tys. Niemców.

Paradoksalnie, w miejsce wysiedlonych Polaków i Żydów, przesiedlono ponad 60 000 Niemców z krajów bałtyckich do Kraju Warty. Jednocześnie, w latach 1944-1950, około 3,8 miliona ludzi opuściło obecne tereny Polski (w tym około 3,2 miliona Niemców), a 3,616 miliona przybyło. Tak znaczne zmiany demograficzne głęboko odcisnęły się na obliczu Mazur, powodując trudny proces asymilacji napływowej ludności.

Mazury historia Niemcy Polacy

Fenomen społeczno-kulturowy ludności Mazur kształtował się od XIV wieku, gdy w wyniku zorganizowanej przez władze nowo powstałego państwa krzyżackiego akcji osadniczej, na południe jego terytorium zaczęli przybywać osadnicy z położonych na północy ziem polskich. Proces ten trwał przez dwa kolejne stulecia, stopniowo wygasając. Po sekularyzacji państwa zakonnego i przyjęciu luterańskiej odmiany protestantyzmu, region Mazur na długi czas znalazł się poza granicami Polski.

W 1939 roku na terenie Prus Wschodnich, w których leżały Mazury, mieszkało 2,5 miliona ludzi, a po zakończeniu działań wojennych w 1945 roku pozostało zaledwie około 200 tysięcy. Polskie władze szacowały, że poprzez akcje weryfikacyjne można pozyskać dla polskości nawet 1,5-2 miliony dotychczasowych obywateli niemieckich. Jednak w referendum z lipca 1920 roku ponad 99% głosujących w Prusach Wschodnich opowiedziało się za pozostaniem w Niemczech.

W latach 1949-1954 tylko mniej niż 5% małżeństw zawieranych było między ludnością napływową a Mazurami. Blisko 31 tysięcy Mazurów pozostawało niezweryfikowanych pod koniec 1946 roku, a w kolejnych latach liczba mazurskich ewangelików systematycznie spadała. Według danych spisu powszechnego z 2011 roku, w regionie Mazur 4843 osoby zadeklarowały niemiecką tożsamość narodową, 816 osób – mazurską, a nikt nie zadeklarował tożsamości warmińskiej.

Poczucie odrębności Mazurów

Paradoksalnie, to nowi mieszkańcy Mazur są głównymi twórcami współczesnego regionalnego ruchu. Grupa „nowych” Mazurów zorganizowała się w stowarzyszenie – Ruch Autonomii Mazur (RAM), którego celem jest utworzenie autonomicznego regionu Mazur. Członkowie RAM chcieliby zmienić status województwa warmińsko-mazurskiego, wydzielając Mazury jako odrębny region z własnym budżetem, systemem podatkowym i parlamentem. Według nich, Mazury są biedne i zacofane właśnie z powodu zależności od rządu w Warszawie.

Kluczowym argumentem RAM jest tożsamość regionalna i odrębność kulturowa Mazur. Członkowie ruchu podkreślają, że Mazury, ze względu na swą etniczność i kulturę, powinny posiadać autonomiczny status umożliwiający ochronę dziedzictwa regionalnego. Warto zauważyć, że Warmia i Mazury są często postrzegane jako jeden region, jednak pomiędzy nimi istnieją znaczące różnice historyczne i kulturowe.

Współczesne badania wskazują, że zwłaszcza wśród młodszego pokolenia, poczucie tożsamości regionalnej na Warmii i Mazurach słabnie. Niemniej, literatura i ochrona dziedzictwa kulturowego, w tym architektonicznego, odgrywają kluczową rolę w podtrzymywaniu pamięci o tej unikatowej części Polski.

Walka Polaków o Galicję Wschodnią w latach 1918-1923

Skomplikowane stosunki etniczne oraz trudna sytuacja tożsamości narodowej Ukraińców, dodatkowo stymulowana rozpadem Austro-Węgier, stały się powodem do podjęcia przez Polaków działań na rzecz wywalczenia dostępu do spornych ziem Galicji Wschodniej. Centrum sporu – Lwów, w zdecydowany sposób zajmowany przez Polaków, w naturalny sposób dążył do połączenia się z odradzającą się po ponad 120 latach Rzeczpospolitą.

Chaos spowodowany upadkiem cesarstwa Habsburgów i brak decyzji co do przyszłości spornych ziem doprowadził do wybuchu walk we Lwowie oraz w innych miastach prowincji. Bezskuteczne dla strony polskiej zakończenie działań zbrojnych w lipcu 1919 r. nie przełożyło się jednak na ostateczne rozstrzygnięcia podczas konferencji paryskiej.

Wówczas przed dyplomacją polską pojawiło się zadanie przekonania państw Ententy do przyznania terenów Galicji Wschodniej Polsce. Działania te zakończyły się sukcesem i ostatecznie Galicja Wschodnia znalazła się w granicach Polski w pierwszym kwartale 1923 roku, kończąc tym samym wojnę polsko-ukraińską o ten sporny terytorialnie region.